Hirurški instrumenti iz srednjeg veka u manastiru Orahovica kod Priboja

U pribojskom selu Mažići, na levoj obali Lima, desetak kilometara od centra grada, nalazi se manastir nazvan po istoimenom selu Mažići. Ovaj manastir se u istorijskim izvorima sreće pod imenom Orahovica, dok je manastirska crkva Sv. Đorđa nazvana prema istoimenoj srednjovekovnoj župi.

 

Manastir se, prema Studeničkom tipiku u kome su i objavljeni prvi pisani podaci o manstiru Orahovica, svrstavao među šest najznačajnijih srpskih manastira. O tome svedoči i podatak da je u izboru studeničkog igumana, među tadašnjih šest, učestovovao i iguman Sv.Đorđa iz Mažića.

 

Ne zna se tačno ko je ktitor manastira koji je sagrađen krajem XII veka. Više puta je rušen i obnavljan, a gotovo dva veka se nalazio u ruševinama. Obnovljen je i osveštan 2007. godine.

O raskoši tadašnjeg manastirskog zdanja pisao je i Evlija Čelebija,koji je ovde boravio početkom 17. veka. Njegovi zapisi da u manastiru ima 500 kaluđera, da su kreveti sa svilenim posteljinama i da manastir poseduje značajno bogatstvo, sa današnje tačke gledišta, u najmanju ruku deluju nestvarno.

 

Pre dve decenije u manastirskom kompleksu obavljena su arheološka istraživanja, kada su pored ostalog otkriveni i ostaci srednjovekovne bolnice.

 

Bolnica se nalazila u zgradi pored crkve i sastojala se od tri prostorije: dve manje u koje je mogao da stane po jedan ležaj i jedne veće, za koju se pretpostavlja da je mogla služiti za hirurške intervencije. Delovi maltera na kome su bila urezana slova “Bože pomozi”, potvrđuju prisustvo bolnice i obavljanje operacija u njoj. O postojanju bolnice svedoče i hirurški instrumenti koji su pronađeni tokom istraživanja, a koji predstavljaju izuzetne raritete, jer se u svetu mogu pronaći samo još dva slična.

 

Skalpel za sečenje dugih kostiju, jedna vrsta okvira za naočare sa uočljivim urezima na mestu gde je bilo staklo, mali hirurški šestar iz 15 veka, hirurški nož, viljuška za amputaciju iz istog perioda, deo su bolničke zbirke iz Mažića, koja se sada čuva u riznici manastira Sveti Nikola u Banji kod Priboja.

 

U to vreme bilo je uobičajeno, i kod nas i na Zapadu, da se pri manastirima, odnosno samostanima, nalaze lečilišta i bolnice. I dok su se na Zapadu za ovaj posao ljudi spremali kroz školovanje, u Srbiji se u to vreme radilo o monasima koji su učili gledajući i iz sopstvenog iskustva, s obzirom da škole za medicinske nauke kod nas u to vreme nisu postojale.