Hisar - svedok minulih vekova leskovačkog kraja

Brdo Hisar pokriva Leskovac senkom koja priča osam hiljada godina dugu priču. Od tada pa do danas grad, a i sam Hisar iznad njega, pretppeo je mnoge promene.

 

Arheološki lokalitet Hisar zauzima dominantan položaj iznad samog grada Leskovca, ali i velikog dela Leskovačke kotline. Zahvaljujući tako povoljnom strategijskom položaju, naseljavan je od neolita do danas. Legenda kaže da je u neka davna vremena na Hisaru postojao dvorac i utvrđenje, te je tako naselje Podvrce dobilo svoje ime.

 

U podnožju Hisara je i Sat Mala, nazvana tako po turskoj drvenoj kuli koja je imala sat. To su legende, ali na osnovu pronađenih opeka, keramike, metalnih predmeta i numizmatičkih nalaza utvrđeno je da je na Hisaru postojalo utvrđenje u Rimskom i ranom Vizantijskom periodu. Arheološkim istraživanjima jedan od bedema ugledao je svetlost dana. Inače, na turskom jeziku Hisar znači brdo sa utvrđenjem.

 

Legende i predanja o brdu Hisaru još uvek žive među Leskovčanima. Jedna od najpoznatijih jeste da je na Hisaru, na njegovom zaravnatom delu „tepeu“ nekada bio vulkan koga su Arnauti zatvorili bivolskim kožama, ali će on nekad opet da izbije i da će uništiti Leskovac.

 

Hisar se nalazi na nadmorskoj visini od 341 metra i ima dominantan položaj u odnosu na grad. Smešten je na levoj obali Veternice, sa dominantnim položajem iznad Leskovca. Do vrha Hisara je presečen put, a urađene su usečene stepenice, postavljene klupe i napravljeno odmorište na vrhu brda.

 

Od 1922. godine na Hisaru se nalazi Spomenik Neznanom junaku koji je čuvar tradicije srpstva i dana kada je vođena herojska borba za slobodu Srbije. Na jednom od platoa brda je i Svetoilijska crkva, podignuta 1889. godine.

 

Nekada je najveći deo ovog brda bio pokriven vinogradima i voćnjacima, koji su dugo godina bili simboli Hisara. Cela jugozapadna strana bila je u vinogradima uglednih Leskovčana, Teokarevića, Kukara, Tonkića, a koji su 1960. godine iskrčeni i na njihovom mestu posađeni su borovi.

 

Inače, vinovu lozu u ove krajeve doneli su Rimljani. Deo Hisara je i Arapova dolina, stratište nevinih žrtava iz Prvog i Drugog svetskog rata. Neposredno nakon Drugog svetskog rata pa do 1960-ih godina u današnjoj Norvežanskoj ulici nikle su prelepe zgrade tadašnjih rukovodioca i vojnih lica, zbog čega ovaj deo grada nosi naziv leskovačko Dedinje.

 

Pravo arhitektonsko blago koje se nalazi na ovom brdu jeste Spomen park Revolucije koji je nastao 1971. godine po projektu arhitekte Bogdana Bogdanovića. Spomen park je inače posvećen borcima NOVJ i žrtvama fašizma ovog kraja koji su poginuli tokom Drugog svetskog rata. Spomenik je među lokalnim stanovništvom poznat po imenu Boginja Pobede, ali ga je sam Bogdanović nazvao Šumska Boginja. Hisar krasi i park devet Jugovića koji je oformljen u periodu između 1927. i 1928. godine tako što je opština poravnjala staro tursko groblje koje se nalazilo na tom mestu. Park je od same izgradnje imao električno osvetljenje, a u njemu se nalazio spomenik Kralju Aleksandru, otkriven i osvećen 1939. godine, koji je uklonjen nakon Drugog svetskog rata. Leskovčani su pre rata ovaj park zvali mali Kalemegdan.

 

Zbog svoje arheološke vrednosti Hisar je odavno skrenuo pažnju akademske zajednice i označen je kao značajan arheološki lokalitet. Ostaci bedema, delovi posuda, novac, građevinski materijal, predmeti od metala, stakla i kostiju kao svedoci življenja na Hisaru od neolita izlazili su na svetlost dana prilikom zemljanih i građevinskih radova.

 

Na lokalitetu Hisar su otkriveni kulturni slojevi i ostaci objekata koji svedoče o načinu života i privrednim aktivnostima tokom bronzanog i gvozdenog doba, kao i rimskog, vizantijskog i srednjovekovnog perioda. Od predmeta koje su sakupili istraživači i ljubitelji starina, formirana je i prva arheološka zbirka školske 1929/1930 godine u okviru Istorijskog društva „Vulović“ u leskovačkoj Gimnaziji. Zbirka je stradala u bombardovanju Leskovca 1944. godine.

 

Materijal sa Hisara prikupljao je i poklono Muzeju u osnivanju 1948. godine Sergije Dimitrijević, kolekcionar i poznavalac leskovačke prošlosti. Iskopavanja i nađeni predmeti ukazuju na to da je Hisar najstarije sedište metalurgije u Evropi. Pravu sliku o smenjivanju kultura na Hisaru pokazaće predstojeća arheološka iskopavanja. Sigurno je da će buduća istraživanja postaviti mnoga pitanja, ali i dati odgovor o životu na ovim prostorima.