Jašunjski manastiri – čuvari pravoslavlja na jugu Srbije

Ova dva manastira nalaze se na 13 kilometara severoistočno od Leskovca u ataru sela Jašunja. Prvi je posvećen Bogorodici, dok je drugi posvećen Sv. Jovanu Preteči. Danas pripadaju Niškoj eparhiji.

 

Prema ktitorskom natpisu, manastir Sv. Jovana Preteče je, uz pomoć svoje braće, 1517. godine podigao Andronik Kantakuzin. Jedan deo naučne javnosti smatra da je manastir izgrađen na temeljima starijeg manastira iz nemanjićkog perioda. Narod je manastir povezao sa kosovskom tradicijom, a ona kaže „da su se tu neposredno pred odlazak na Kosovo Polje pričestili učesnici kosovske bitke“.

 

Narodna tradicija nije pouzdana u donošenju istorijskih pretpostavki, međutim možemo pretpostaviti da je manastir stariji od petsto godina imajući u vidu da je za vreme osmanske vlasti važila zabrana izgradnje novih hrišćanskih hramova, a naročito to važi za period osmanske ekspanzije u 16. veku. Hramovi su mogli biti samo obnovljeni ili građeni na starim temeljima.

 

Ktitor manastira Andronik Kantakuzin je u vreme izgradnje manastira bio bogat čovek koji je uživao ugled kod osmanskih vlasti. Porodica Kantakuzin je svoj ugled dugovala vođenju osmanofilske politike. Kantakuzini su bili stara vizantijska (romejska) porodica čije korene nalazimo u drugoj polovini 11. veka. Sredinom 14. veka iz redova porodice Kantakuzina bio je izabran vizantijski car, a osim te titule članovi porodice Kantakuzin imali su titulu despota (druga po važnosti u Vizantiji) i brojna druga zvanja. Kantakuzini su u Srbiju došli posle udaje Irine Kantakuzin za srpskog despota Đurđa Brankovića.

 

Jedan od najvažnijih članova porodice Kantakuzin bio je Jovan. U istorijskim izvorima predstavljen je kao gospodar Novog Brda. Oko 1477. godine osmanska vlast se obračunala sa Kantakuzinima i tom prilikom su stradali brojni članovi ove porodice.

 

Pretpostavka nekih istoričara je da su se članice ove porodice po „strašnoj pogibiji porodice Janje (Jovana) Kantakuzovića“ zamonašile i da su to zapravo četiri monahinje koje su zaslužne za podizanje manastira Bogorodičinog Vavedenja. Svakako, njihov najbliži srodnik bio je Andronik Kantakuzin koji je na zajedničkom imanju samo par godina kasnije podigao manastir Sv. Jovana Preteče. Kao što smo rekli, nedaleko od manastira Sv. Jovana, 1499/1500. godine podignut je manastir posvećen Bogorodici. Zaslužne za izgradnju hrama bile su „ktitorka Ksenija sa trima sestrama Teofom, Martom i Marijom“. Pretpostavlja se da su manastiri izgrađeni na porodičnom posedu Kantakuzina, što svedoči o ugledu ove porodice.

 

Podatke o manastiru po njegovoj izgradnji nalazimo u osmanskim defterima (popisnim knjigama). Po gubitku samostalnosti srpska crkva je potpala pod uticaj Vaseljenske (Carigradske) patrijaršije i Ohridske arhiepiskopije. I pored takvih okolnosti, manastir je nastavio da živi i da se razvija.

 

Posle obnove Pećke patrijaršije 1557. godine položaj srpske crkve bio je poboljšan. Nepovoljne okolnosti za manastir nastupile su za vreme austrijsko-osmanskog rata 1683-1699. godine. U ovom ratu na strani Austrije učestvovali su Srbi. Kao direktna posledica učešća srpskog naroda u ratu dogodila se Velika seoba Srba 1690. godine koju je vodio patrijarh Arsenije Čarnojević (Crnojević).

 

Manastir je tih godina pretrpeo znatnu materijalnu štetu, ali je već 1693. godine obnovljen posle dobijanja dozvole od strane alajbega (osmanska vojnička titula). Novo stradanje manastir je doživeo u vreme Kočine krajine 1788-1791. godine. Ništa bolju sudbinu manastir nije doživeo ni posle izbijanja Prvog srpskog ustanka 1804. godine.

 

 

Posle gušenja Niškog ustanka 1841. godine doktor K. Pacek je dao spisak spaljenih i „popaljenih“ sela leskovačkog kraja. Na tom spisku među stotine sela našla se i Jašunja tako da možemo pretpostaviti da je i ovom prilikom manastir Sv. Jovana doživeo izvesnu štetu. Po oslobođenju Leskovca bogati Leskovčani su nastavili da pomažu manastir iako su imali „gradsku crkvu“.

 

Osim kulturnog i istorijskog, manastir Sv. Jovana Preteče ima i veliki verski značaj. Nekoliko vekova manastir je bio u prvom redu u odbrani duhovnog i fizičkog opstanka srpskog naroda na prostoru leskovačkog kraja. Koliki je značaj Leskovca i njegove okoline u istoriji našeg naroda teško je reći. Ono što je istorijskoj nauci zanimljivo je podatak da je porodica Kantakuzin odabrala Leskovac kao kraj gde je izgradila manastir koji i danas, posle pet vekova blista onim istim sjajem kao i kada je izgrađen.