Romejska prošlost leskovačkog kraja

Za nastanak Caričinog grada vezuju se brojne legende. Jedna od najpoznatijih kaže da je ovaj grad simbol ljubavi prema jednoj ženi. Predanje kaže da je Car Justinijan, da bi sačuvao svoju ljubav sa plesačicom Teodorom, sagradio grad za nju, daleko od svojih roditelja.

 

Ovaj arheološki lokalitet nalazi se na jugu Srbije, 30 km jugozapadno od Leskovca, u dolini koja se prostire između reka Jablanice i Puste reke.

 

Najveći broj istraživača danas smatra da je ovaj impresivni ranovizantijski grad zadužbina jednog od najvećih vizantijskih careva – Justinijana I (527–565), koji je 535. godine, XI novelom, novom gradu namenio ulogu sedišta arhiepiskopije i prefekta pretorije u prefekturi Severni Ilirik.

 

Grad je podignut na stenovitom platou najviše nadmorske visine 395 metara, na ušću Caričinske u Svinjaričku reku. Opasan je moćnim bedemima sa kulama, a na jugu, na najnižem delu – i vodenim rovom. U bližoj okolini nalazile su se tri utvrde za zaštitu. U grad se ulazilo sa južne i istočne strane, kroz tri monumentalne kapije sa kulama.

 

Uži prostor grada (in muros), površine oko 10 hektara, čine tri arhitektonske celine, branjene moćnim kamenim bedemima građenim tehnikom opus mixtum. Na najuzvišenijem delu je Akropolj, koji je bio u službi arhiepiskopije.

 

Gornji grad se prostire oko Akropolja i dvema ulicama je podeljen na četiri kvarta. Na mestu gde se ulice seku nalazi se kružni trg – forum. Duž ulica nalazile su se zanatske i trgovačke radnje, javne građevine i stambeni objekti. Donji grad se prostire južno od Gornjeg grada i u njemu su do sada otkriveni sakralni objekti, objekti javnog karaktera i stambena četvrt.

 

Na Caričinoj rečici uočavaju se ostaci brane–mosta, iznad koje se uzdiže manje utvrđenje pravougaonog oblika.

 

Na padinama oko grada i u ravnici na južnoj strani, površine oko 20 hektara, bila su podgrađa u kojima su živeli ljudi zaduženi za ekonomski razvoj grada. Oni su se bavili zemljoradnjom, stočarstvom i raznim zanatima.

 

Caričin grad je urbanistički planiran grad. U njegovoj izgradnji primenjena su sva iskustva i dostignuća graditeljstva antičkog sveta. Imao je razvijenu vodovodnu i kanalizacionu mrežu, kupatila i česme. Akvaduktom dugim 17 km voda je dovođena u grad do velikog rezervoara za vodu.

 

Arheološka iskopavanja na lokalitetu Caričin grad započeta su 1912. godine pod rukovodstvom profesora Vladimira Petkovića i ona, sa izvesnim prekidima, traju i danas. Nova faza u sistematskom naučnom istraživanju Caričinog grada započeta je 1978. godine, kada se istraživanjima priključuje Francuska arheološka škola iz Rima.

 

Do danas su otkrivena četiri prstena bedema, osam bazilika, brojni javni objekti, terme, centralni trg, ulice sa porticima, akvadukt, velika cisterna, vodeni toranj, brana sa jezerom, zanatske peći, kao i mreža fortifikacija u blizini grada. Nađeno je mnoštvo pokretnog arheološkog materijala: predmeta od pečene zemlje, metala, stakla, kosti, kao i novac koji ilustruju život u gradu.

 

Caričin grad je živeo veoma kratko – 80 godina. Podignut 30-ih godina VI veka, srušen je već početkom VII veka – u naletu Avara i Slovena. Tada su porušeni gradovi, fortifikacije i ukupan sistem vizantijske vlasti.