Skobaljić grad između legende i istorije

Kulturna i istorijska baština leskovčkog kraja u srednjem veku smatra se izuzetno bogatom i vrednom. Istoriju srednjovekovne Dubočice čine ljudi, predmeti, hramovi i legende koje su prepričavane generacijama. Odlukom romejskog cara Manojla I Komnina da „Glbočicu“ (Dubočicu) preda u nasledni posed Stefanu Nemanji jedan je od ključnih događaja za istoriju ovog kraja.

 

Od tog doba pa sve do polovine 15. veka i pada pod osmansku vlast, Leskovac je bio u sastavu srpske srednjovekovne države. Leskovački kraj je više puta u istoriji bio jedan od najvažnijih stubova zaštite srpske državnosti. Tako je bilo i u vreme Srpske despotovine pod upravom Đurđa Brankovića. Najpoznatija ličnost iz ovih krajeva bio je vojvoda Nikola Skobaljić, vojskovođa srpskog despota Đurađa Brankovića i svedok poslednjih borbi u odbrani južnih granica srpske države od Osmanskog carstva u srednjem veku.

 

O ovoj ličnosti ispričane su brojne legende. Jedna od njih govori o etimologiji njegovog prezimena koja se dovodi u vezu sa ribom skobaljem koju je njegova majka jela u vreme njegovog začeća, dok druga donosi podatke da Nikola nije stradao u borbi protiv Osmanlija već da je na svom konju odleteo. U zavičajnoj istoriji ostao je upamćen kao junak velikih vrlina, izuzetno visokog stasa i ratničke veštine. Ono što odvaja legendu od istorije su istorijski izvori koji navode da je Osmanlijama naneo poraz kod Banje septembra 1454. godine, dok su osmanske snage u bici kod Trepanje novembra iste godine nanele poraz vojsci koju je predvodio Nikola Skobaljić.

 

Posle ovog poraza Nikola Skobaljić je zajedno sa svojim stricem nabijen na kolac. Način na koji je ubijen Nikola Skobaljić poslužio je širenju kulta među srpskim narodom, a oreol njegovog mučeništva bio je zlatnog sjaja. Znameniti srpski erudita 19. veka Milan Đ. Milićević prilikom obilaska leskovačkog kraja zabeležio je priču stogodišnjeg starca Stojana o Nikoli Skobaljiću i gradu koji je u to vreme bio ruševina, zatim izvoru koji nosi ime junaka, kao i crkvi koju je sazidao ovaj srpski junak.

 

Na šumovitim obroncima planine Kukavice, iznad varoši Vučje i kanjona reke Vučjanke, na nepristupačnom terenu omeđanom oštrim stenama nalazi se Skobaljić grad (Zelen-grad). Okružen gustom šumom, kosama i grebenima, ovo mesto imalo je prirodnu zaštitu.

 

Od davnina ovi krajevi bili su strateški važni, kako zbog trgovine tako i zbog vojnih interesa. U blizini grada pronađena je grnčarija iz rimske ere, kao i nalazi iz ranog srednjeg veka. Najmlađe utvrđenje, ono o kome je ovde reč, potiče iz 15.veka, iz vremena Nikole Skobaljića.

 

Danas su nam poznati ostaci zidova, bedema i kula. Arheološka istraživanja počela su 1984. godine na inicijativu Narodnog muzeja u Leskovcu i u organizaciji Zavoda za zaštitu spomenika kulture u Nišu, a 1986. godine istraživanju su se priključili stručnjaci Filozofskog fakulteta Univerzizeta u Beogradu.

 

Skobaljić grad čine Gornji i Donji grad izgrađeni na stenovitom kraju obronka pravca zapad-istok i podgrađe. Ostaci naoružanja i vojne opreme svedoče da je ovaj grad imao jaku i dobro opremljenu vojnu posadu, naoružanu za ofanzivne akcije, ali i za odbranu utvrđenja i čitavog kraja.

 

Skobaljić grad je bio krajište Srpske despotovine i posebno što je vredno istaći je da se nalazio u blizini Novog Brda, najznačajnijeg srpskog rudnika u srednjem veku. Najmoćniji bedemi grada nalazili su se na zapadu, dok je na severu bio smešten odbrambeni rov.

 

Nakon obnavljanja Srpske despotovine 1444. godine, grad je bio prezidan, a kao važna novina u Skobaljić gradu javlja se kula pored ulaza u mali grad. Kula je ispunjena zemljom oko dva metra visine i prilagođena je za dejstvovanje artiljerije. Obnovom iz ovog perioda grad je postao važna tačka u odbrani srpske granice. Život na Skobaljić gradu bio je prekinut osmanskim osvajanjem u drugoj polovini 15. veka. I danas u leskovačkom kraju ostala je živa uspomena na junaka Nikolu Skobaljića koji je odavno prevazišao okvire zavičajne istorije.

 

Od 1990. godine Skobaljić grad nalazi se na listi Zavoda za zaštitu spomenika kulture Niš kao nepokretno kulturno dobro od izuzetnog značaja.