Tekstilni muzej u Strojkovcu

Sudeći po veličini i prostorijama za stanovanje u njenom sastavu, kuća je bila vlasništvo bogatih Turaka. U njoj su 1884. godine preduzimljivi Leskovčani otvorili prvu fabriku gajtana, što se smatra začetkom tekstilne industrije u Srbiji. Pre više od 30 godina zgrada je pretvorena u muzej sa autentičnom opremom i čarkovima koje su tadašnji leskovački industrijalci u Strojkovce dovezli iz Bugarske, iako je ona strogo zabranjivala izvoz mašina.

 

Zgrada muzeja predstavlja tip „crnotravske dunđerske kuće“. U levom krilu smeštena je vodenica, dok su u desnom prostorije za stanovanje u prizemlju i na spratu. Iznad ulaznog odeljenja u prizemlju je terasa sa arkadama. Prva leskovačka fabrika gajtana, u iznajmljenoj vodenici, zvala se „Antonije Popović i kompanija", a među osnivačima su bili i Gligorije Jovanović, Dimitrije Teokarević, Proka Mitić i Stefan Bojadžov, čije je znanje i iskustvo bilo od neprocenjivog značaja.

 

Vodenica je 1959. godine otkupljena od bivših vlasnika i restaurirana. Zgrada je sačuvala specifičnu lepotu arhitekture, karakteristične za vreme u kojem je građena, a unutrašnjost je opremljena autentičnim nameštajem i predmetima iz svakodnevnog života vodeničara. U njoj su izloženi originalni predmeti koji prezentuju proces proizvodnje gajtana.

 

„Čarkovi su izum bugarskih državljana, pa je na osnovu toga ova zemlja držala monopol u proizvodnji i izvozu vunenog gajtana na čitavom Balkanu. Do oslobođenja od Turaka, za bogate leskovačke trgovce nije bilo prepreka u uvozu vunenih proizvoda, ali novonastale granice i carinske barijere su uticale na smanjenje trgovinske razmene. Kupili su fabriku Stefana Bojadžova u Karlovu i razmontirali čarkove. Formirali su dva karavana, a Bugari su, saznavši za krijumčarenje, pratili tragove samo jednog, pa su jedino njega i zaustavili. Drugi karavan je, zato, nesmetano prešao granicu kod Vlasotinca - zahvaljujući lukavstvu, jer su konjima potkovice bile okrenute u suprotnom smeru, pa je potera stekla utisak da se karavan kreće ka Bugarskoj. Za pranje vune i pokretanje čarkova, koje su instalirani na postojeća vodenična vretena, korišćen je pad Nakrivanjske reke. U vodenici je postojala i bojadžinica, pa ne čudi što je, između dva rata, Leskovac bio znan i kao Srpski Mančester“, objašnjava Mira Ninošević, istoričar i direktor leskovačkog Narodnog muzeja.

 

Muzej je rekonstruisan je 2011. godine, kada je objektu vraćen stari sjaj, a nekadašnji, autentičan način proizvodnje gajtana ponovo je u funkciji. Restauriran je i kanal kojim je tekla voda čija snaga je pokretala mehanizam za okretanje čarkova i upredanje gajtana.

 

Tekstilni muzej u Strojkovcu je 1980. godine proglašen za kulturno dobro – spomenik kulture.